Koffie is één van 's werelds meest geconsumeerde dranken. Toch zijn er vast nog veel dingen die je niet weet over koffie en cafeïne, het stimulerende ingrediënt dat koffie zijn lichtbittere smaak geeft. Cafeïne prikkelt je centraal zenuwstelsel en zorgt ervoor dat je alerter bent. Daarom starten velen de dag met een kop koffie en nemen ze een shotje als de geest het even laat afweten.




Cafeïne is echter meer dan een stimulerend middel; met mate geconsumeerd is het ook goed voor je hersenen en hart. Het helpt je beter te concentreren en verkleint mogelijk de kans op Alzheimer en hart- en vaatziekten. Maar koffie en cafeïne hebben ook een keerzijde. Wanneer je er te veel van drinkt, kan het je hartslag verhogen, spanning en rusteloosheid veroorzaken en slapeloosheid. Cafeïne is ook potentieel verslavend. Er kan afhankelijkheid optreden en iemand die z'n dagelijkse kopje(s) koffie niet krijgt, kan ontwenningsverschijnselen gaan vertonen, zoals irritatie, hoofdpijn, vermoeidheid en trillingen. In die zin is cafeïne net als alcohol een geaccepteerde drug.

Laten we eens nader inzoomen op koffie en cafeïne, en de vloer aanvegen met wat wijdverbreide misverstanden.

1. Lichte branding bevat minder cafeïne dan donkere branding

Wij houden van een kopje dark roast, met name in de ochtend. Net als jij waarschijnlijk dachten wij tot voor kort dat een kopje dark roast meer cafeïne bevat dan een kopje light of regular roast. Het tegendeel is waar ... Niet een hoger aandeel cafeïne, maar de branding is verantwoordelijke voor de krachtigere smaak. Een donker gebrande koffie bevat meer eigenschappen van het branden of roosteren zelf dan van de koffieboon.. De eigenschappen van de koffieboon zelf, inclusief de cafeïne, tref je dus aan in de lichtere brandingen. Kies dus voor een lichtere branding als je op zoek bent naar een maximale hoeveelheid cafeïne per kopje.

2. Decafé is een ander woord voor cafeïnevrij

Wie toch koffie wil drinken, maar geen stimulerend effect nastreeft, bestelt een decafé. Als je echter denkt dat decafé helemaal geen cafeïne bevat en hetzelfde betekent als cafeïnevrij, heb je het in veel gevallen mis. De meeste kopjes decafé bevatten wel degelijk 'sporen' cafeïne. Lang niet zoveel als een regulier kopje koffie, maar nog altijd gemiddeld 10%. Dat betekent dus als je tien kopjes drinkt, je evenveel cafeïne binnenkrijgt als uit één kopje reguliere koffie. Als je écht koffie wilt waaruit alle cafeïne is verwijderd, ga dan voor cafeïnevrije koffie of weet zeker dat de fabrikant van 'jouw' koffie decafé gebruikt als synoniem voor cafeïnevrij.

3. Cafeïne heeft een onmiddellijk effect

Veel mensen denken dat cafeïne praktisch onmiddellijk zijn stimulerend effect uitoefent. Dus binnen één of twee minuten. Verander die gedachte maar, want alhoewel koffie binnen enkele minuten in je bloed terechtkomt, duurt het ten minste 10-15 minuten voor je het effect van een kop koffie merkt. Eerder 30-90 minuten. Als je cafeïne dus gebruikt om je prestaties te verbeteren, kun je er dus maar beter voor zorgen dat je je kopje koffie een halfuur tot een uur voor het moment suprème nuttigt.

Zo snel als cafeïne door je lichaam wordt opgenomen, zo langzaam wordt het afgebroken. De halfwaardetijd van één kopje koffie is 3-5 uur. Dat betekent dat het lichaam 3 tot 5 uur nodig heeft om de hoeveelheid cafeïne die in één kopje koffie zit te halveren. De andere helft is er pas na 8-14 uur uit. Daarom kan zelfs een laat in de middag genuttigd kopje koffie slapeloosheid veroorzaken bij mensen die gevoelig zijn voor cafeïne, dat wil zeggen personen die niet regelmatig koffie drinken.

Ook leuk om te weten: vrouwen breken cafeïne sneller af dan mannen. Daarentegen belemmert de anticonceptiepil de afbraak van cafeïne weer. Vrouwen die de pil nemen, houden cafeïne dus langer vast in hun bloed dan vrouwen die andere of geen anticonceptiemaatregelen hebben getroffen.

4. Koffie bevat minder cafeïne dan energiedrankjes

Een begrijpelijk misverstand: je denkt waarschijnlijk dat energiedrankjes als Red Bull, Monster Energy en Bullit per saldo meer cafeïne bevatten dan koffie. De hoeveelheid cafeïne in een blikje energiedrank en een standaard kopje koffie is nagenoeg gelijk. Per saldo bevat Red Bull zelfs minder cafeïne dan koffie, maar omdat er in een blikje meer vloeistof gaat dan in een kopje koffie, bevatten ze per dosering nagenoeg evenveel. Energiedrank bevat, afhankelijk van het soort, naast cafeïne wel nog diverse andere stimulerende middelen, zoals taurine. Als je een energiedrankje vooral voor de cafeïne koopt, kun je dus net zo goed een kopje koffie drinken.

5. Alleen de koffieplant bevat cafeïne

Nee, niet alleen de koffieplant bevat cafeïne. Ook de theeplant. Alleen heet het dan geen cafeïne, maar theïne. Voor de duidelijkheid: dit zijn twee verschillende namen voor één en dezelfde stof. Een kop thee bevat ongeveer de helft van de cafeïne die in een kop koffie zit. Wel bevat thee het unieke ingrediënt theanine, een aminozuur.

Naast de koffie- en theeplant zijn er nog zo'n zestig andere planten die cafeïne bevatten. De bekendste hiervan zijn de mate- en guaranaplant. Ook hierin heeft cafeïne een van de plant van herkomst afgeleide naam, namelijk mateïne en guaranine. Mate (Portugees: chimarrão, Spaans: chimarron) is de nationale drank van Argentinië en wordt ook veel gedronken in andere Zuid-Amerikaanse landen, zoals Bolivia en Paraguay.

Ook cacaobonen en dus cacao bevat cafeïne. En de cafeïne in cola wordt niet geëxtraheerd uit koffiebonen, maar uit cocabonen, dezelfde bonen die worden gebruikt in de productie van cocaïne.

6. Elke kop koffie bevat evenveel cafeïne

Mis. Niet elke kop koffie bevat evenveel cafeïne. Zoals je inmiddels weet, is de branding van invloed op het cafeïnegehalte van koffie. Maar ook twee dezelfde brandingen kunnen sterk uiteenlopen wat betreft hoeveelheid cafeïne. Zo bevat een kop koffie bij McDonalds de helft cafeïne van een soortgelijke kop bij koffieketen Starbucks. Dat is nog niks vergeleken bij het merk dat er prat op gaat 's werelds sterkste koffie te brouwen, dat luistert naar de toepasselijke naam Death Wish Coffee. Die bevat bijna zes keer(!) meer cafeïne dan je kopje Seffredo bij McDonald's.

7. Alleen dranken bevatten cafeïne

Als je een kritische lezer bent, is je al opgevallen dat niet alleen dranken cafeïne bevatten. Bij (5) zeiden we namelijk al dat onder andere ook cacaobonen en cacao cafeïne bevatten. Dat betekent dus dat niet alleen chocomel, maar ook chocolade, die wordt gemaakt van cacao, cafeïne bevat. Hoe puurder de chocolade, hoe hoger het cacaoaandeel en dus het cafeïnegehalte. Pure chocolade bevat ongeveer twee keer meer cafeïne dan melkchocolade. Cafeïne is één van de redenen dat pure chocolade zo goed is voor je hart.

Ook in pijnstillers als paracetamol zit cafeïne, al heet het dan 'opeens' coffeïne. Coffeïne werkt als katalysator en maakt paracetamol wel 40% meer effectief. Een paracetamolletje met coffeïne werkt dus beter tegen de pijn en een gewone paracetamol.

8. In koffieproducerende landen wordt de meeste koffie gedronken

Nu dacht je misschien dat de meeste koffie wordt gedronken in landen die koffie produceren. Dat is niet waar. Belgen en Nederlanders horen zelfs tot de grootste koffiedrinkers ter wereld. In slechts vier landen wordt er per hoofd van de bevolking meer koffie gedronken dan in Nederland. Nederlanders drinken 3,3 kopjes per dag en hoeven daardoor alleen Denemarken, IJsland, Noorwegen en lijstaanvoerder Finland voor ons te dulden. Eén plek onder de Nederlanders staat alweer een Scandinavisch land: Zweden. Daaronder staan Zwitserland en België.

Ook opmerkelijk: van de landen die de meeste koffie produceren – Brazilië, Vietnam en Colombia – staat er geen één in de top 10. Brazilië staat pas op de 13e plek en Colombia op de 55e. Vietnam staat niet eens in de top 100.

De verklaring? Wij hebben er wel één, of liever twee: klimaat en prijs. Koffie is een warme drank en het is niet gek dat hij het meest wordt geconsumeerd in vrij koude landen. Koffie is verder een duur product en amper betaalbaar voor de veelal arme landen waar koffie wordt geproduceerd. En de 'landen' die de meeste koffie drinken, behoren niet toevallig tot de rijkste ter wereld.

9. Cafeïne is ongevaarlijk

Omdat het voorkomt in twee van 's werelds meest gedronken dranken, ben je misschien geneigd te concluderen dat cafeïne ongevaarlijk is. Niets is minder waar. Cafeïne is potentieel giftig en 500 mg of 0,5 g wordt al beschouwd als een overdosis. Vanaf 10 g (10.000 mg dus) is cafeïne zelfs dodelijk. Daarvoor moet je wel op een dag meer dan 80 koppen koffie drinken, dus overdosering op deze manier is praktisch onmogelijk. Maar via bijvoorbeeld dieetpillen met hoge doses cafeïne, kun je (al dan niet bedoeld) wel degelijk een giftige of zelfs dodelijke dosis binnenkrijgen.

10. Een kopje espresso bevat meer cafeïne dan een kopje koffie

Hoewel espresso per 100 ml meer cafeïne bevat dan 'gewone' koffie – 130 tegenover 70 mg – bevat een kop koffie reguliere koffie méér cafeïne, eenvoudigweg omdat een standaard koffiekop 2,5 keer groter is dan een espressokopje. Een kop koffie bevat gemiddeld 85 mg cafeïne, een shot espresso 65 gram. Een dubbele espresso of doppia bevat dan wel weer meer cafeïne dan een gewone kop koffie.

Overigens wordt voor espresso geen andere koffie gebruikt dan voor gewone koffie. Het koffiemaalsel is weliswaar fijner, maar het echte verschilt zit 'm in de (snellere) bereiding. Voor de bereiding van een kop espresso wordt de koffie stevig aangedrukt en het water er onder hoge druk (tot 16 bar) doorheen geperst.

Zo. Nu weet je tien dingen over koffie en cafeïne die je waarschijnlijk nog niet wist. Leuk om deze kennis te delen met je vrienden onder het genot van, laten we zeggen, een kopje koffie?